Իմ կարծիքով ավելի լավ
է միանգամից նկարագրեմ տիկին Հեյզին նրա հաշիվը վերջացնելու համար: Խեղճ կինը երեսունհինգ
տարեկան կլիներ, ողորկ ճակատ ուներ, փետած հոնքեր և միանգամայն պարզ, թեև բավական գրավիչ,
այն բնույթի դիմագծեր, որ կարելի է բնորոշել իբրև Մառլեն Դիթրիխի թույլ լուծույթ*:
Ծոծրակի բրոնզաթուխ մազափունջն ափահարելով՝ նա ինձ տարավ հյուրասենյակ, և մենք մի պահ
խոսեցինք Մաքքուի տան հրդեհի ու Ռամզդեյլում ապրելու առավելությունների մասին: Այս
կնոջ լայնադիր ծովագույն աչքերը դիմացինին ոտքից գլուխ չափչփելու տարօրինակ սովորույթ
ունեին՝ ջանադրաբար խուսափելով միայն նրա աչքերից: Ժպիտը հանգում էր մի հոնքը հարցականորեն
բարձրացնելուն, և խոսելիս, ասես մարմնի գալարներն արձակելով, բազմոցից ջղաձիգ հարձակումներ
էր գործում երեք մոխրամանի ու բուխարու ուղղությամբ (որտեղ խնձորի շագանակագույն միջուկ
էր ընկած), իսկ հետո նորից էր ընկողմանում՝ մի ոտքը ծալելով իր տակ: Նա ակնհայտորեն
այն կանանցից էր, որոնց հղկուն բառերը կարող էին արտացոլել ընթերցանության ակումբը,
բրիջի ակումբը կամ ուզածդ այլ մահացու պայմանականություն, բայց հոգին՝ երբեք, այն կանանցից,
որոնք իսպառ զուրկ են հումորից, այն կանացից, որ հոգու խորքում անտարբեր են սալոնային
զրույցի տասը-տասներկու ծանոթ թեմաների հանդեպ, բայց շատ բծախնդիր այդ զրույցի կանոնների
նկատմամբ, որոնց արևաշող ցելոֆանի միջից հեշտությամբ երևում են ոչ այնքան ախորժելի
վհատություններ: Ես լիովին գիտակցում էի, որ եթե ինչ-որ աներևակայելի հանգամանքների
բերումով տիկին Հեյզի կենվորը դառնայի, նա կսկսեր մեթոդիկորեն ինձնից սարքել այն, ինչ
հավանաբար նշանակում էր «կենվորը» նրա պատկերացմամբ, և ես կներքաշվեի ինձ քաջածանոթ
ձանձրալի սիրավեպի մեջ:
Ասենք, այստեղ տեղավորվելուս
մասին խոսք չէր կարող լինել: Ես ի վիճակի չէի երջանիկ ապրել մի տանը, որտեղ ամեն աթոռին
քրքրված հանդես կար, և այսպես կոչված, «ժամանակակից գործառական կահույքի» կատակերգությունը
նողկալիորեն միախառնվում էր հնամաշ ճոճաթոռների ու մեռած լամպերով խախուտ սեղանների
ողբերգությանը: Տիկինն ինձ տարավ վերև և ձախ՝ «իմ» սենյակը: Զննեցի այդ սենյակը հրաժարմանս
մեգի միջով, բայց չնայած միգամածությանը, «իմ» մահճակալի վերևում աչքս առավ Ռընե Պրինեի
«Քրոյցերյան սոնատի» վերատպությանը*: Եվ ծառայի այս խուցը նա կոչում էր «կիսաարվեստանո՜ց»:
Դո՛ւրս էստեղից, անմիջապես դո՛ւրս, գոչում էի ինձուինձ՝ ձևացնելով, թե մտմտում եմ անհեթեթության,
սպառնալիության չափ իջեցված գնի շուրջը, որ խնդրում էր երազկոտ տանտիրուհին սննդի և
օթևանի համար:
Հնաշխարհիկ քաղաքավարությունը,
սակայն, ինձ պարտադրում էր կտտանքը երկարաձգել: Մենք սանդղահարթակով անցանք տան աջ
կողմը («Սա իմ սենյակն է, սա էլ՝ Լոյի». երևի սպասուհու, մտածեցի), և կենվոր-սիրեկանը
հազիվ զսպեց դողը, երբ նրան՝ հույժ նրբաճաշակ մի տղամարդու, թույլ տրվեց կանխավ տեսնելու
տան միակ լոգասենյակը՝ սանդղահարթակի ու հիշյալ Լոյի կացարանի միջև գտնվող ծակուռը,
որտեղ տձև թաց շորեր էին կախոտած կասկածելի լոգարանի գլխին, իսկ ներսում մազե հարցական
էր մնացել, և հենց այստեղ էլ հանդիպեցի իմ նախատեսած ռետինե օձի ոլորքներին ու դրա
լրացմանը՝ զուգարանի խուփն ամոթխածորեն կոծկող բաց վարդագույն գորգիկի:
«Տեսնում եմ՝ ձեր տպավորությունն
առանձնապես նպաստավոր չէ»,– ասաց տիկինը՝ մի պահ ձեռքը դնելով թևքիս. սառնասիրտ ձեռներեցությունը՝
իմ կարծիքով «հավասարակշռվածություն» կոչեցյալի ավելցուկը, նրա մեջ համակցվում էր ամաչկոտության
ու թախծի հետ, ինչի պատճառով էլ բառերը հատ-հատ ընտրելու խոսելաձևը նույնքան անբնական
էր թվում, որքան առոգանություն դասավանդողի ինտոնացիաները: «Իմ տունը կոկիկ չէ, խոստովանում
եմ,– շարունակեց հեգ դատապարտված կինը,– բայց հավատացնում եմ (նրա հայացքը դարձավ շուրթերիս),
ձեզ շատ հարմարավետ կզգաք, իրոք շատ հարմարավետ: Եկեք պարտեզն էլ ցույց տամ» (սա արտաբերվեց
ավելի աշխույժ, կարծես նա գրավիչ հրավեր կարդար):
Ես դժկամորեն նրա հետևից
իջա կրկին ցած, անցանք նախասրահն ու խոհանոցը, որը տան աջ կողմում էր՝ նույն կողմում,
ինչ ճաշասենյակն ու հյուրասենյակը (իսկ ձախում՝ «իմ» սենյակի տակ, գարաժից բացի, ոչինչ
չկար): Խոհանոցում սևամորթ սպասուհին՝ գիրուկ երիտասարդ կին, հանելով իր փայլուն սև
մեծ պայուսակը հետնամուտք տանող դռան բռնակի վրայից, ասաց. «Դե, ես գնամ, տիկին Հեյզ»:
«Լավ, Լուիզ,– պատասխանեց տիկին Հեյզը հոգոց հանելով:– Հինգշաբթի կվճարեմ քեզ»: Մենք
անցանք նեղլիկ հացատունն ու հայտնվեցինք ճաշասենյակում. սա հյուրասենյակին կից էր,
որով արդեն հիացել էինք: Ես մի սպիտակ գուլպա նկատեցի հատակին: Տիկին Հեյզը կշտամբալի
փնթփնթոցով կռացավ առանց կանգ առնելու և գուլպան գցեց մոտակա պահարանը: Մենք թռուցիկ
հայացքով չափեցինք կարմրափայտե սեղանը, որի կենտրոնում դրված սկահակի մեջ ոչինչ չկար,
բացի սալորի դեռ փայլող մի կորիզից: Ես գրպանումս շոշափեցի գնացքների չվացուցակը և
աննկատելիորեն վեր քաշեցի, որպեսզի առաջին իսկ հնարավորության դեպքում աչքի անցկացնեմ:
Դեռ տիկին Հեյզի հետևից քայլում էի ճաշասենյակով, երբ դրա ծայրին հանկարծակի երևան
եկավ կանաչը. «Ծածկապատշգամբը»,– դայլայլեց առաջնորդուհիս, և ապա, առանց որևէ նախազգուշացման,
մի լուրթ ծովալիք դիզացավ սրտիս տակ, և խսիրի արևշաղ բոլորակից կիսամերկ, չոքած, ծնրադիր
շուռ գալով՝ Ռիվիերայի իմ սերն աչքերը հառեց ինձ մուգ ակնոցի վերևից:
Նույն երեխան էր՝ նույն
նրբիկ, մեղրագույն ուսերը, նույն մետաքսանման, ճկուն, հոլանի մեջքը, նույն խարտիշահեր
գլուխը: Իրանին կապած սպիտակ պուտավոր սև գլխաշորը գորիլլայի իմ ծերացած աչքերից, բայց
ոչ ջահել հիշողության հայացքից թաքցնում էր մատաղահաս կուրծքը, որ փաղաքշել էի մի անմահ
օր: Եվ ասես փոքրիկ արքայադստեր (կորած, առևանգված, ապա հայտնաբերված գնչուական ցնցոտիներով,
որոնց միջից նրա մերկությունն է ժպտում թագավորին ու իր քերծեներին) հեքիաթային դայակ՝
ես ճանաչեցի նրա կողի մուգ շագանակագույն խալը: Երկյուղածությամբ ու զմայլանքով (թագավորը
լալիս է հրճվանքից, շեփորներն են թնդում, դայակն արբել է) ես նորից տեսա նրա սքանչելի
ներս ընկած փորիկը, որտեղ հպանցիկորեն կանգ էին առել իմ հարավադետ շուրթերը, և պատանեկան
կոնքերը, որոնց վրա վարտիքի գոտու թողած ատամնաձև հետքն էի համբուրել այն խելահեղ,
անմահ օրը վարդագույն ապառաժների հետևում: Դրանից հետո իմ ապրած քսանհինգ տարին սեղմվեց,
նեղացավ, տրոփուն սայրի փոխվեց ու անհետ կորավ:
Անչափ դժվար է համարժեք ուժով արտահայտել կրքոտ ճանաչման այդ պոռթկոցը, դողը, ցնցումը:
Այն արևափայլ պահին, երբ հայացքս սահեց մռայլ սև ակնոցի վերևից աչքերը ճպճպացնող ծնկաչոք
աղջնակի վրայով (օ՜h, փոքրիկ Herr Doktor[1],
որ պիտի բուժեր բոլոր ցավերս), մինչ կանցնեի նրա կողքից հասունության ծպտանքի տակ
(որպես հաղթ, վայելչակազմ, առնագեղ տղամարդ, կինոաշխարհի հերոս), հոգուս դատարկությունը
հասցրեց ներծծել նրա պայծառ սքանչանքի ամեն մանրամասն և համեմատել մեռած հարսնացուիս
բնորոշ գծերի հետ: Շատ չանցած՝ այս nouvelle‑ը[2], այս Լոլիտան,
իմ Լոլիտան, իհարկե, պիտի ամբողջովին ստվերեր իր նախօրինակին: Ես ուղղակի ուզում
եմ ընդգծել, որ նրա հայտնագործումը իմ տանջալից անցյալի «ծովեզրյա իշխանության» ճակատագրական
արդյունքն էր: Այս երկու դեպքի միջև կատարված ամեն ինչ կույր խարխափանքի ու մոլորությունների
և ուրախության կեղծ նախադրյալների շարան էր պարզապես: Այս երկու արարածի միջև գոյություն
ունեցող ընդհանուր ամեն ինչ նրանց մեկն էր դարձնում ինձ համար:
Ասենք, ես պատրանքներ
չունեմ: Դատավորներս իմ ասածների մեջ լոկ fruit vert-ի[3] թունդ սիրահար
ցնորվածի խեղկատակություն կտեսնեն: Au fond, ça m’est bien égal[4].
Միայն գիտեմ, որ երբ Հեյզուհին ու ես աստիճաններից իջնում էինք շունչը պահած պարտեզ,
ծնկներս նման էին ծփուն ջրում արտացոլվող ծնկների, շուրթերս՝ ավազի, իսկ…
– Իմ Լոն էր,– արտաբերեց նա,– սրանք էլ շուշաններս են:
– Այո,– ասացի,– այո:
Չքնաղ են, չքնաղ, չքնաղ:
[1] Պարոն բժիշկ (գերմ.):
[2] Նորահայտ աստղը (ֆր.):
[3] Խակ պտղի (ֆր.):
[4] Ըստ էության, մեկ է ինձ համար
(ֆր.):
Վլադիմիր Նաբոկով «Լոլիտա»
Թարգմանությունը և ծանոթագրությունները՝ Զավեն
Բոյաջյանի
Գրքի ֆեյսբուքյան էջին միացեք այստեղ
Գիրքը հարցրեք Երևանի բոլոր գրախանութներում: ՀՀ մարզեր, Արցախ և Արտերկիր առաքելու համար գրեք ՀԱՅ ԳԻՐՔ գրախանութին:
Կարդացեք նաև՝
ԿԻՆ (Հատված Միլան Կունդերայի «Կեցության անտանելի թեթևությունը» գրքից)
«Անկողինը խոստովանավայր է». ամուսնության մասին մեջբերումներ Խավիեր Մարիասի «Այնքան սպիտակ սիրտը» գրքից
«Անկողինը խոստովանավայր է». ամուսնության մասին մեջբերումներ Խավիեր Մարիասի «Այնքան սպիտակ սիրտը» գրքից
