Գուրգեն Մահարի “Չարենց Նամե” (հուշեր, հոդվածներ)


Խմբագրում էր տարեգիրքը:
Գործուղեց գրական թանգարան Տերյանից անտիպներ ընտրելու:
Ընտրեցի: Գրեցի չորս բանաստեղծություն և ներկայացրի Տերյանի բանաստեղծությունների հետ: Կնկատի±:
Աչքերը շողշողացին:
-         Մի տես, կարծես այսօր գրած լինեն: Հարկավոր է շարել տալ:
Այդ մասին ես չէի մտածել:
Վերցրի բանաստեղծությունները, ջոկեցի իմիններն ու գրպանեցի:
-         Ինչու վերցրիր, տուր էստեղ:
-         Սրանք իմն են:
Աչքերում ամեհի հուրեր…
-         Սուկին սին, ինձ ոչ ոք միստիֆիկացիայի չէր ենթարկել:
Երեք օր չխոսեց հետ:


Կոմիտաս և Ջուր

Սիրում էր երաժշտությունը, բայց ավելի բարձր էր գնահատում արևելյան երաժշտությունը: Սիրում էր Կոմիտասին, Սպենդիարյանին, Ռոմանոս Մելիքյանին: Ակսելը ճեմարանից հիշում էր Կոմիտասի երգերը, երբեմն նեղ շրջանակում Կոմիտաս էր երգու չափ տալով, չնայած որ միակ երգողն ինքն էր: Չարենցը շատ էր սիրում այդ երգերը.- Մի Կոմիտաս երգիր, Ակսել:
Երբեմն էլ, երբ նեղսրտում էր ու ձանձրանում, գլխարկը քաշում էր աչքերի վրա ու երեխայի նման խնդրում.
-         Գնանք Ակսելի մոտ, Կոմիտաս լսենք:
Ինչպես ամեն մի իսկական բանաստեղծ, սիրում էր բնությունը, բայց ամենից ավելի, երևի՝ ջրի խշշոցը: Շատ էր սիրում Զանգվի ձորը: Իր սերը և Զանգվի ձորն իջնելու ցանկությունը ձևակերպում էր այսպես.
-         Գնանք ջուր լսենք:
Կպառկեր գետափին, գլխարկը կդներ դեմքին և… «ջուր կլսեր»:



Գուրգեն Մահարի “Չարենց Նամե” (հուշեր, հոդվածներ)

Գուրգեն Մահարի, Եղիշե Չարենց, Մարտիրոս Սարյան

Մայթերը նեղանում են


Մայթերը նեղանում են,
Քչանում են կոշիկները,
Մողեսները լիզում են մեքենայի ղեկը:

Հետո

Մողեսները տրորում են մայթերը,
Կոշիկները հեռանում են,
Դերն անհետանում է մայթերի:

Նարէ Աթոյան


18.02.2014


Հարբած քաղաքականությունը ձախողման ենթակա չէ: Աբել Միքայելյան «Քաղաքական Հարբեցողություն»


Հեշտ ընկալելի և միևնույն ժամանակ տարաբնույթ բարդ իրավիճակների մասին պատմող վեպ է: Նկարագրվում է մեր ժամանակների քաղաքական դաշտը: Հեղինակ-հերոսը մեզ` ընթերցողներիս, տանում է քաղաքական խոհանոց, բայց միայն այնքանով, ինչքանով ինքն է հարմար գտնում: Ընթերցողներիս վզին սեփական կարծիքը չփաթաթելով` հեղինակն անթաքույց խոսում է այս կամ այն քաղաքական ուժի նկատմամբ իր բացասական կամ դրական վերաբերմունքի մասին և նույնիսկ գրքի հերոսներից ոմանց ներկայացնում է կեղծանուններով` Ճանճ, Պանդա և այլն, ինչն ավել է գրգռում ընթերցողի հետաքրքրասիրությունը և նա ջանում է իմանալ տվյալ հերոսի ով լինելը վեպից դուրս` իրական քաղաքական դաշտում:

Հերոսներից մեկը միշտ հայտնվում է ճիշտ այն պահին, երբ ինչ որ չափով հոգնում ես քաղաքականությունից, այնտեղ առկա կեղծիքներից, չիրականացվող խոստումներից… Նա գալիս է փրկելու ձանձրույթից, ու նա միշտ գալիս է ժամանակին… Ովքեր արդեն կարդացել են վեպը, համոզված եմ, միանգամից արտաբերեցին հերոսի անունը` Կատյա… իսկ ովքեր դեռ նոր են կարդալու, ասեմ, որ հենց քաղաքականությունը մի քիչ հոգնեցի, իմացեք, որ Կատյան արդեն «ճանապարհին է»:

Իսկ ո՞վ է Կատյան: Ահա թե ինչ է գրում նրա մասին հեղինակը վեպի սկզբնամասում. «… Կատյան պարզապես հրաշք է: Ես նրան չեմ նկարագրի: Բայց եթե մի օր ինչ-որ մեկը որոշի ֆիլմ նկարել այս գրքի հիման վրա, ես այս պահից պայման եմ դնում, որ Կատյայի դերակատարուհու ընտրությունն ինքս պիտի անեմ: Միայն թե գիտեմ, որ դա դյուրին չի լինելու»:

Իհարկե վեպի ընթացքում մենք ծանոթանում ենք Կատյայի հետ, և ավելին, հետևում ենք հերոսի հետ նրանց տարօրինակ գրազի ընթացքին, որն էլ հիմք է հանդիսանում վեպի գլխավոր գործողություններից մեկի համար… Եվ վերջապես Կատյան այն կինն է, ում միջոցով հերոսը փորձում է հասկանալ կնոջը. «Կատյան նորից ծիծաղեց, բայց այս անգամ մի տեսակ անվստահ: Որքան տարբեր են կանանց կեցվածքն ու արձագանքը սիրո խոստովանություն լսելիս: Բայց կա մի ընդհանրություն` բոլորի համար դա հաճելի է` անկախ փոխադարձ զգացմունքի առկայությունից կամ բացակայությունից, և ոչ ոք չի կարող թաքցնել դա: Անգամ Կատյան: Չնայած ես համոզված էի, որ նա իր կյանքում ավելի շատ սիրո խոստովանություններ էր լսել, քան, ասենք, ծննդյան շնորհավորանքներ»:

Եվ հեղինակը շարունակում է իր պրպտումները` փորձելով ճանաչել Կատյային կանանց աշխարհում, և Կատյայի աշխարհում` կանանց…
«Կան կանայք, ովքեր միշտ հակված են մերժելու, չնայած ուզում են համաձայնել: Կան կանայք, ովքեր միշտ համաձայն են, չնայած ուզում են մերժել: Եվ հազվագյուտ են այն կանայք, ովքեր կարողանում են և ճիշտ մերժել, և ճիշտ համաձայնել»:

Հերոսի` Կատյայի հետ հանդիպումները գրքի որոշ հատվածներում, Կատյայի սեռի ընթերցողներիս օգնում է հասկանալ տղամարդուն, այն մեկին, ով իր տողերի մեջ փորձում է ճանաչել կնոջը, այս դեպքում Կատյայի տեսակին` խելացի, հմայիչ, խենթ, հաջողակ ու սիրելի… Իսկ երբեմն էլ հենց ինքը` Կատյան է օգնության հասնում հերոսին.
«Կանայք լինում են երեք տեսակի` վայրի, ընտանի և քրմուհիներ: Ես ծնվել եմ քրմուհի: Հանկարծ չծիծաղես, ես անկեղծորեն հավատում եմ, որ քրմուհի եմ: Սիրո քրմուհի»:

Եվ հենց նրան`սիրո քրմուհի Կատյային հյուրանոցի լոբբիում նստած սպասող հերոսին ենք մենք խղճում, ով այնպես մանրակրկիտ է ներկայացնում Կատյային սպասելու ընթացքում իր մեջ ծնվող տվայտանքները, որ մեզ թվում է, թե հերոսը հիմա իրոք առյուծի պես կմռնչա… բայց կատարվում է անսպասելին. «Անմեղ աչքերով նա նայում է տղամարդուն ու հանգիստ ասում. «Սիրելիս, կներես, ես մի քիչ ուշացա: Ամբողջ ժամանակ քո մասին էի մտածում ու չէի կարողանում կողմնորոշվել, թե ինչ հագնեմ, որ քեզ դուր գա»: Ու տղամարդու մեջի հսկա, կատաղի առյուծը կամաց- կամաց փոքրանում ու դառնում է պստլիկ փիսո, որը հնազանդ գնում է կնոջ հետևից: Այն կնոջ, որին քիչ առաջ պատրաստ էր պատառ- պատառ անել… »:

Այո, Կատյան ունի նույն թերությունը, ինչ որ գրեթե բոլոր կանայք, նա նույնպես ուշանում է. «Եթե կանայք գոնե մեկ վայրկյան զգան, թե ինչ է ապրում սպասող տղամարդը, նրանք այլևս երբեք չեն ուշանա:  Սկզբում տղամարդն աղոտ հույս է փայփայում, որ գոնե այս անգամ կինը չի ուշանա, քսան րոպե անց հույսը վերջնականապես մարում է…»:

Ու նա նաև շատախոս է, և նույնիսկ այս «առավելությամբ» տարբերվում է «շարքային կանանցից». «Ի պատասխան իմ հարցին, թե քանի բառ է արտասանում շարքային կինը, նա հայտարարեց, որ 25 հազար: Երբ տեսավ ցնցված դեմքս, շտապեց հանգստացնել ինձ: «Մի մտածիր, ես շարքային կին չեմ, այդ ողորմելի 25 հազար բառը ես օգտագորխում եմ մինչև լանչը»: Այս ամենի հետ սակայն, Կատյան «Կարողանում էր այնպես անել, որ շրջապատող տղամարդիկ իրենց ասպետ էին զգում»:

Կանանց ու նաև Կատյայի մասին հերոսն այնպիսի հստակ մտքեր է արտահայտում գրքի էջերում, որ երբեմն անհեթեթ է դառնում այն միտումը, թե հերոսը փորձում է բացահայել կնոջը. .. Թվում է, թե ամեն ինչ արդեն բացահայտված է, ու կինը այլևս խորհրդավոր էակ չէ… Բայց կրկին գալիս են բայց-երն ու ինչու-ները. «-Ինչո՞ւ է կնոջ համար այդքան կարևոր, թե ինչպես հագնվի: Երբեք չեմ հասկացել,- անկեղծորեն հարցրի ես: - Սխալվում ես: Կնոջ համար ավելի կարևոր է, թե ինչպես կհանվի: Եվ կախված այն բանից, թե ինչպես կհագնի, պարզ կլինի, թե ով կհանվացնի»:

Թե ինչպես են դասավորվում հերոսի ու Կատյայի հետագա հարաբերությունները, կիմանաք ինքներդ՝ կարդալով գիրքը… Ես կուզենայի մի փոքր ներկայացնել նաև հերոսներից Վաղինակին, ով եկել է ԱՄՆ-ից և որոշել է դառնալ ՀՀ նախագահ… բայց սկզբի համար նա ունենում է պատգամավորության թեկնածու դառնալու հնարավորություն: 

Ահա թե ինչպես է ներկայացնում հեղինակը Վաղինակին և նրա նոր շրջապատին. «Երբեմն պատգամավորության թեկնածուին հյուր էին գալիս նրա «բոմժերը» (Վաղինակը սպառնացել էր չեղյալ համարել մեր գործարքը, եթե ես նեղացնեմ նրանց), և այդ ժամանակ սկսվում էին երկարուձիգ փիլիսոփայական զրույցնեը: Հենց նման իրավիճակ էր, երբ ես այցելեցի Վաղինակին նոյեմբերյան այդ ուրբաթ օրը: Նրա հյուրերի կազմը նույնն էր` չէր փոխվել: Ես հիշեցի, որ Վաղինակն ասում էր, թե նրանցից մեկը պրոֆեսոր է, մյուսը` դերասան, երրորդը` ճարտարապետ, իսկ տիկինը` գրաքննադատ: Ինչու չէ, կարող էր պատահել: Ինչը պիտի Հայաստանում խանգարեր ասենք պրոֆեսորին, «բոմժ» դառնալ… Մի խոսքով, կարող էր պատահել, որ Վաղինակը ճիշտ էր ասում, և այս «բոմժերն» իրոք ժամանակին հասարակության լիարժեք անդամներն էին եղել»:

Վաղինակի հետ ծանոթությունը պատահականություն է լինում. հերոսը օդանավակայանում սխալմամբ ուրիշի փոխարեն դիմավորում է նրան, իսկ Վաղինակը գտնում է, որ հենց նա է ընտրվածը, քանի որ այդ պատահականությունը հենց այնպես չէր կարող լինել, ուրեմն հերոսն էլ կտեղեկանա իր` Հայաստանի հետ ունեցած նպատակների մասին… ու այստեղ էլ հեղինակը փորձում է բացահայտել մեկ այլ անձի` ի դեմս Վաղինակի, ում մասին գիտի միայն այսքանը. “Եկել է ԱՄՆ-ից, սփյուռքահայ է”:  Վաղինակի վերադարձը մեզ տանում է անցյալ, դեպի  90 – ականներ, այն տաիները, երբ նա թողել է ամեն ինչ ու մեկնել ԱՄՆ: 

«Երբ դուռը վերջապես տեղի տվեց, նա դուրս եկավ պատշգամբ: Ես հետևեցի նրան: Այստեղ նույնպես իննսունականներն էին. մի կողմում խնամքով շարված էր կոտրտված վառելափայտը, ժանգոտած կացինն ընկած էր գետնին, մյուս կողմում մի քանդված «Ռիգա» լվացքի մեքենա կար, երկու զույգ զինվորական կրկնակոշիկ, խառը գործիքներով մի մեծ տուփ, նավթի մի դատարկ ու կեղտոտ պլաստմասսե տարա…»

Այս ամենն, ինչի միջով մենք անցել ենք, իհարկե դաժան իրականություն է եղել, որն արդեն անցյալում է, բայց կա նաև մեկ այլ դաժան իրականություն, որը ներկայում է, և հեղինակն այն նկարագրում է «Հրաման տվողները կամ օլիգարխը, ծերունին ու կովը» գլխում: Հատվածն օգնում է հասկանալու, թե ինչու հերոսը վերջնականապես չի թողնում խմելը կամ ինչու է Վաղինակը երբեմն հայտնվում «զապոյների» մեջ …

Իսկ ի՞նչ կապ կա քաղաքականության և հարբեցողության միջև,- կհարցնի ընթերցողը. ասեմ, որ այս հարցի պատասխանը թաքնված է գրքի բոլոր էջերում, իսկ որոշ գլուխներում, ինչպես օրինակ «Ինչքան կարելի է խմել», «Ինչ է «զապոյը» կամ Վաղինակի պատմությունը», «Մշկենք մե հադմ» և այլն,  հարբեցողությունը հասնում է անկառավարելիության աստիճանի.

Դելիկատեսների վրա Վաղինակը ուշադրություն չդարձրեց: Ձեռքիցս խլեց օղու շիշը, բացեց այն և լցրեց բաժակները: Եվ այստեղ հասկացա, որ ոչ մի խելագար էլ չէր մեր հերոսը, ու եթե անգամ նա հոգեկան խանգարում էլ ունենար, դրա պատճառը պարզապես այն էր, որ դասական (ինչպես հետո պարզվեց` ոչ դասական) իմաստով «զապոյիստ» էր:

Վեպի` դեպի ավարտը տանող ճանապարհին, ենթադրվում է, թե հեղինակը վերջապես ուզում է վերջ տալ քաղաքական հարբեցողությանը, բայց այն շարունակվում է. «Գարեջուր, թե սուրճ, գարեջուր, թե սուրճ… Մատուցողուհին կանգնած էր կարծես ոչ թե գլխավերևումս, այլ հենց գլխիս վրա ու սպասում էր, մինչև ես կլուծեի այս լրջագույն խնդիրը… Իսկ առայժմ, այնուամենայնիվ, հիսուն գրամ օղի»…

Աբել Միքայելյանի «Քաղաքական Հարբեցողություն» -ը կարող եք ձեռք բերել ՀԱՅ ԳԻՐՔ գրախանութների ցանցում, ինչպես նաև մայրաքաղաքի բոլոր գրախանութներում: 


Լևոն Խեչոյան. «Սրբավայրերը միշտ էլ ընդերքից բխող կաթնաղբյուրների վրա են լինում»

Այս տարվա հունվարի 13-ին ուկրաինական litakcent.com հանդեսում լույս տեսավ Լեւոն Խեչոյանի հարցազրույցը ուկրաինացի արձակագիր, լրագրող, էսսեիստ Ժաննա Կույավայի հետ: ԱփսոսՈրովհետեւ այս հարցազրույցը պետք է տպագրվեր նրա կենդանության ժամանակ: Սակայն ուրախալի է, որ ուկրաինացի բազմաթիվ ընթերցողների կողմից (նրանք շատ սիրեցին 2012 թվականին ուկրաիներեն թարգմանությամբ լույս տեսած «Խնկի ծառեր» վիպակի ու պատմվածքների ժողովածուն) մենք կարողացանք մեր երախտագիտությունը հայտնել պարոն Լեւոնին` իր տաղանդավոր ստեղծագործությունների համար: Ինչպես նաեւ ցանկացանք տալ որոշ հարցերՄի քանի ամիս առաջ գրքի թարգմանիչ Անուշավան Մեսրոպյանի շնորհիվ (նա ապրում է Լվովում եւ հայ գրականությունը հայտնի է դարձնում Ուկրաինայում) Լեւոն Խեչոյանին կարողացա ուղարկել հարցեր, որոնց նա հասցրեց պատասխանել: Հավանաբար սա գրողի վերջին հարցազրույցն է: Սակայն ոչ մի խոսք հիվանդության մասին… 

- Պարոն Լեւոն, երբ Ուկրաինայում տպագրվեց Ձեր «Խնկի ծառեր» գիրքը, շատ ընթերցողներ ակտիվորեն հայտնեցին իրենց տպավորությունները: Ոմանք Ձեր արձակը համարեցին «նույնքան թանձր եւ չպատմվող, որքան Փարաջանովի կոլաժները», ոմանք` «վերք, որը խոսում է բառերով»… Ասվեց նաեւ, որ «Խեչոյանի գիրն ասես գուցուլական զուսպ փորագրություն է. ոչ մի անսխալ բառ, ոչ մի ավելորդ մասնիկ»: Ասացե՛ք, ի՞նչ նշանակություն ունեն Ձեզ համար այս մտքերը: Արդյոք Ձեզ հետաքրքի՞ր է, կարեւո՞ր է, թե ինչ է ասում Ձեր ստեղծագործությունների մասին ընթերցողը, առավել եւս՝ օտար: Իսկ, ընդհանրապես, Դուք մտածո՞ւմ եք, թե ովքեր են Ձեր ընթերցողները, եւ ի՞նչ ազդեցություն են թողնում Ձեր գործերը նրանց վրա: Չէ՞ որ գրողը պատասխանատվություն ունի մարդկանց առջեւ: Թե՞ միայն Աստծո առջեւ:

 -Չէ, կարծում եմ՝ գրողի համար նշանակություն չունի` ինչ է ասում կամ ինչպես է գնահատում իր գրականությունն ընթերցողը: Հարյուրավոր ընթերցողներ են եւ հարյուրավոր կարծիքներ, եթե բոլոր ասվածները գրողի ներսում նստվածք տան եւ կարեւորություն ունենան, նրանից այլեւս անհատականություն չի մնա: Դրանք կարող են հետաքրքիր լինել, այն էլ շատ, մի պահի համար, ընթերցելու ժամանակ, դրանից հետո գրողը միայնակ է իրեն նախաստեղծող ուժի հետ: Նրա համար նաեւ այլազգի ընթերցող չկա, կարեւոր չէ` Ադամը ինչ գույնի կավից է ստեղծված, այլ նրան կենդանություն տված շունչն է կարեւոր, մարդը: Եթե գրականությունը բոցկլտում է վտանգների, աղետների, սովի, պատերազմների անարդարությունների դեմ, ուրեմն այն առանց ազգային պատկանելության համաշխարհային, բայց անսահման տիեզերքում թափառական, Աստծուն որոնող միայնակ մարդու գրականությունն է

- Ձեր արձակն ասես այն կրակն է, որն այրում ու վերք է դառնումԻնչպե՞ս եք ապրում այդ ցավի, կարոտի հետ, որոնք Դուք զգում եք դարեր շարունակ ավերված հայրենիքի պատմության, ինչպես նաեւ ցեղասպանությունից, հալածանքներից, բռնադատումներից տառապած, բնական աղետներից տուժած հասարակ մարդկանց հանդեպ: Արդյոք կարելի՞ է ասել, որ, ճերմակ թղթին հանձնելով Ձեր ապրումները, գոնե մի փշուրի չափ թեթեւանում է Ձեր հոգին:

- Ինչ աղետներ, որ Դուք թվարկում եք, ոչ թե ես ապրում եմ նրանց հետ, այլ նրանց մասին եմ խոսում գրականության լեզվով, որը ոչ մի ուրիշ լեզվի նման չէ: 2000թ., երբ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հովանավորությամբ Եվրոպայի 103 գրողներով ճանապարհորդում էինք ամբողջ Եվրոպայով, այն ժամանակ էլ մի հարցազրույցի ժամանակ ֆրանսիական հեռուստատեսության լրագրողը գրեթե նույն հարցը տվեց: Գիտեք, հիմա էլ մենք քաղաքներ ունենք, որոնք շատ ավելի հին են, քան եվրոպական երկրների մայրաքաղաքները: Պարզապես 20-րդ դարի սկզբին աստվածաշնչյան անարդարության նման պատիժ իրականացվեց մեր ժողովրդի եւ քաղաքների նկատմամբ, որոնցում քարի` դեպի տարածություն առաջնորդող յուրահատուկ միստիկ արվեստն ու մշակույթն էր զորանում: Երբ Աստված ընդունեց Աբելի ընծաները, Կայենն արդեն մտածել էր Աբելի սպանության մասին եւ անծայրածիր դաշտում իրականացրել էր իր մտահղացումը: Երբ Աստված նրան հարցրեց. «Ո՞ւր է քո փոքր եղբայր Աբելը»: Կայենը պատասխանեց. «Չգիտեմ, մի՞թե ես իմ եղբոր պահակն եմ»: Ահա այդպիսի մի բան էլ մեզ հետ պատահեց. երբ Կայենը մեզ սպանել էր եւ թաքցրել Դեր-Զորի անապատներում, երբ Եվրոպային հարցնում էր երկինքը. «Ո՞ւր է քո փոքր եղբայր հայը, նրա արյան կանչը անապատներից, ժայռերից ու գետերի տակից բողոքում է ինձ», Եվրոպան պատասխանեց, որ ինքը չգիտի, ինքը նրա պահակը չէ:

- Ասում են` գրելիս Դուք փակվում ու համարյա դուրս չեք գալիս, չեք շփվում առօրյա աշխարհի հետ՝ մինչեւ չեք ավարտում Ձեր գործըԲացի այդ, Ձեր հարցազրույցներից մեկում Դուք գրելու մասին այսպես եք արտահայտվել. «Դեպի սպիտակ թուղթ գնում ես զինվորի պես. մեռնել-հառնելու պահ է…»: Դա շատ բարդ հոգեվիճակ է

- Ոչ մի ստեղծագործություն մինչեւ վերջ քոնը չէ, անընդհատ փախչում է, ինքն անընդհատ հեռանում է քեզանից, անընդհատ կասկածը մեծանում է քո ուժերի նկատմամբ, անանձնական վախ էՍտեղծագործելը նաեւ եկեղեցու դռանը տերտերին բարեւ տալու պես է. օրհնությունը ստանում ես, սակայն թերահավատություն է մնում մեջդ, որովհետեւ խորամանկություն էիր նկատել ժպտացող շուրթերինԵթե նկատել եք` սրբավայրերը միշտ էլ ընդերքից բխող կաթնաղբյուրների, բուժիչ ջրերի վրա են կառուցում, ուրեմն խորհուրդը գրողի ներսի մեջ է:

- Արդյոք Դուք տվե՞լ եք գնահատական Ձեր ստեղծագործությանը, Ձեր գեղարվեստական խոսքին: Ինչո՞ւ է հատկապես կարճ արձակը գերակշռում Ձեր գրքերում:

- Գրելուց առաջ երբեք չեմ մտածում` պատմվածքը կա՞րճ, թե՞ երկար է լինելու: Իմ ստեղծագործական միտքն է այդպիսին, ինքն է ընտրում ճանապարհը, նույնիսկ կարելի է ասել` ստեղծագործական ամբողջ գործընթացը ուշաթափության նման է, մեկ էլ վերջում ես զգում, որ պատմվածքը ավարտվել է, իսկ քո ներսում վայրի մեղրի պես դառը եւ քաղցր մի նստվածք է մնացել

 - Պարո՛ն Լեւոն, իսկ ի՞նչ հարաբերություններ ունեք Ձեր հերոսների հետ: Թե՞ գործն ավարտելուց հետո Դուք էլ չեք հիշում նրանց եւ ապրում եք` մտածելով նոր հերոսների մասին: Որովհետեւ մեզ համար, օրինակ, շատ դժվար է մոռանալ գեղանի ուսուցչուհի Նվարդին, բանտարկյալ Մուկուչին, Աֆղանստանում ծառայած Երվանդի կույր տատին, որ տեսնում էր ավելին, քան մնացածները, Մորիկ շանը եւ Ձեր մյուս հերոսներին, որոնց սիրեցինք սրտանց

-Իհարկե, գրելու ընթացքում գիտեմ` ուր է գնալու հերոսը, ում հետ է հանդիպելու, բայց մի պահից սկսած (հավանաբար հենց այդ պահն էլ ստեղծագործական մայր պահն է)` այլեւս անվերահսկելի է: Կարծում եմ` այդ պահին նաեւ մասնակցում է գրողի քիմիական բաղադրությունը, հոգեկան կառույցը, մտավոր ընդունակությունները, այդ օրվա տրամադրությունը, նախորդ գիշերվա քունը եւ այլն: Սակայն այս ամենին գումարած` չգիտակցվող ստեղծագործական Մայր ակնթարթն էլ կաԻսկ պատմվածքը ավարտելուց հետո նրանից բաժանվելու ամենադժվար պահն է սկսվում, մոտավորապես մի ամիս կամ իմ գրասեղանին է մնում, կամ ծոցագրպանս դրած` ինձ հետ ման եմ տալիս: Ինձ համար էլ շատ տարօրինակ էր, երբ վերջին վեպն ավարտեցի. մի անգամ պայուսակի մեջ դրած` տարա Երեւան, մի ամբողջ օր ման տվեցի փողոցներում: Հետո երբ տուն վերադարձա, հիշեցի` երբ իմ երկու տղաները հինգ-վեց տարեկան էին դարձել, այդպես տարել էի քաղաքը ցույց տալու եւ ձեռքները բռնած` իմ կողքով ման տալու: Ահա դրանից հետո` մեքենագրելուց, տպագրելուց կամ գիրք դառնալուց հետո այլեւս ոչ այդ պատմվածքն եմ կարդում, ոչ նրա հերոսներին եմ հիշում, նույնիսկ անուններն եմ մոռանում. շատ հաճախ լրագրողները կամ գրաքննադատներն են հիշեցնում նրանց մասին

 - Աշխարհը որեւէ ժողովրդի ճանաչում է նրա մշակույթի շնորհիվ: Որքան մեծ է մշակույթը, այնքան բարձր է այդ ժողովուրդն ուրիշի աչքում: Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչն է այն նշանակալին, որով աշխարհը պետք է ճանաչի հայ ժողովրդին: Ո՞վ է հայը, որի կենսապատումին նվիրել եք Ձեր կյանքը:

-Կարծում եմ, եթե որեւէ ազգ ապրում է այս արեւի տակ, ճանապարհ է անցել, իրավունք ունի գոյատեւելու եւ հարգվելու մյուս ժողովուրդների կողմից: Հայ ժողովուրդը երկրագնդի ամենահին ազգերից մեկն է: Ֆրանսիացի պատմաբան Լեոն Բլուան ասում է. «Իսկ գիտե՞ք` ով է հայ ժողովուրդը, այդ այն ժողովուրդն է, որն ամբողջ մարդկության մեջ ամենախորհրդավոր պատմությունն ունի…»: Իսկ ամենախորհրդավոր պատմությունից ես կառանձնացնեի, թե հայ ժողովուրդն ինչ լումա է ավելացրել համաշխարհային հոգեւոր գանձարանին. դա մանրանկարչությունն է, երաժշտությունը, գրականությունը եւ միստիկ վերաբերմունքով քարը. հայը քարի ծնունդ էՆրա համար չկար մի որեւէ արվեստ, որ առավել լիներ, քան խաչքարի մտահղացումը: Այն պահանջում էր ոգու թռիչք, որը չի խճճվում մտքի փիլիսոփայություններում: Պատմական հիշողության կակազումից անցան ճշգրիտ դատողության, քարի վրա` տեսողական բարդ գործողությունների վերլուծության, որոնք համապատասխանեցնում էին գրական եւ երաժշտական ավանդույթներին: Նրանք դեպի անսահման տարածություն առաջնորդվելու համար ապավինեցին քարին, ինչպես ամենամութ գիշերին` մարգարեն իր պայծառատեսությանը: Եվ դարեդար քարե տարածությունն առավել միստիկ ու զարմանալի արարում էր դառնում մտքի առավելագույն տիրապետման ներառման չափերով

- Որպես շարունակություն ժողովրդավարության թեմայիՊատմելով Եվրոպա կատարած Ձեր շրջագայության մասին` Դուք ասել եք. «Ինչպես որ շատ մարդիկ իրենց հոտով են ճանաչվում, այդպես էլ քաղաքներն են. շատ քաղաքների փողոցներով քայլեցի, նրանց հոտը շնչեցի, ինչպես սիրո ժամանակ աղջկա բուրմուքն են ծծում ծոծրակից…»: Ձեր ուկրաիներեն ստեղծագործությունների թարգմանիչ Անուշավան Մեսրոպյանն ինչ-որ առիթով պատմել է, որ Դուք եղել եք նաեւ Լվովում: Ձեր հիշողության մեջ ի՞նչ բուրմունքով առանձնացավ եւ մնաց այդ քաղաքը: Ի՞նչ տպավորություն թողեցին Ուկրաինան եւ ուկրաինացիները Ձեզ վրա:

-Օ՜, Լվովը, այդ գեղեցկուհին, իմ հեքիաթային, իմ սիրո քաղաքներից մեկն է: Կարծեմ առաջին այցելությունից արդեն տասը տարուց ավելի է անցել, բայց իմ մեջ նրա ծոծրակից բուրող բուրմունքը եւ իմ բարեկամների կարոտը չի անցել: Եվ, ընդհանրապես, մինչեւ Լվով այցելելս, շատ բարձր կարծիք եմ ունեցել ուկրաինական մշակույթի վերաբերյալ: Կարծում եմ` աշխարհին է հայտնի Ուկրաինայի անկախության, ազատության մարտիկ, անկրկնելի բանաստեղծ, նկարիչ Տարաս Շեւչենկոն: Իսկ հայերիս տաղանդավոր արձակագիր Միխայլո Կոցյուբինսկին հայտնի է մեր հայրենակից Սերգեյ Փարաջանովի «Մոռացված նախնիների ստվերները»` գուցուլների կյանքը պատմող անզուգական ֆիլմից: Էլ չեմ ասում արձակագիր Վասիլի Շկլյարի, նկարիչ Իվան Մարչուկի, Եկատերինա Բիլոկուրի, երաժիշտ Միրոսլավ Սկորիկի մասին, որոնք ուկրաինական աշխարհի աղն են: Երախտամոռ չլինելու համար պիտի ասեմ նաեւ ձեր ժողովրդի բարեսրտության մասին. մենք գիտենք նաեւ Լվովում եւ նրա շրջակայքում ժամանակին ապաստան գտած հայ գաղութի մասին:

- Դուք մեզ պատմեցիք ոչ այնքան հասարակ պատմությունը «Խնկի ծառեր» վիպակի ծեր ու անբախտ հերոսի` Օնանենց Խեչոյի, որը տոհմական հին անեծքի պատճառով իրար հետեւից կորցնում է եղբայրներին: Հայրական օջախից վեր էին հառնում սիրելի եղբայրների հոգիները, ինչպես խնկի ծուխը, որն այրված ծառերի բներից վեր էր ձգվում` անգամ հետեւից բույր չթողնելովՈ՞ր տոհմին է պատկանում հայ անվանի գրող Լեւոն Խեչոյանը: Ումի՞ց է ժառանգել ստեղծագործողի շնորհը եւ ո՞ւմ է պարտական իր տաղանդի համար:

- Մեր տոհմն Էրզրումից է: Էրզրումն Արեւմտյան Հայաստանի Բարձր Հայքն է` իմ հոգեւոր հայրենիքը, միշտ այն նմանեցրել եմ պատը փլված խնձորի այգու: Իմ պապի հայրը թաղված է Էրզրումում, իմ պապը թաղված է Վրաստանում, հայրս` Հայաստանում: Երբ ընդհանուր գերեզմանոց էլ չունես` սա է գենոցիդը, կարծես ուրվականների տոհմ լինի` կա ու չկա, դրա համար էլ այդ ամենը գենոցիդ անվամբ է կոչվումԻսկ ստեղծագործելը կարծում եմ` մայր բնության ամենաարդար նվերն է, որը ժառանգաբար չես կարող ստանալ, ինչպես գումար վճարելով չես կարող առնել օվկիանոսը, մայրամուտը, արեւը, անձրեւըմիակ բանն է, որ ծնողներդ, ինչպես բանկում են կուտակած գումարը, մեքենան, տունը ժառանգաբար կտակում, չեն կարող անել, միայն դու, քեզ է տրված դաշտ դուրս եկած հնձվորի, հերկվորի, մշակի նման քրտինք, ծով քրտինք թափելով` տրված շնորհը նվաճել: Եվ ոչ մի ստեղծագործող չի կարող ասել` ինքը տաղանդավոր է, թե ոչ: Եթե կարողանար այդ հարցին պատասխանել, էլ ինչո՞ւ պիտի մի բառ գրելուց առաջ տատանվեր, տանջվեր, ամբողջ գիշեր մի գավաթ սուրճով եւ մի բաժակ կոնյակով որոներ նրա այդ ճշմարտացիությունը: Քանի չի գրել` ինչո՞ւ պիտի վախենար սպիտակ թղթի առաջ նստելուց, ինչպես ձկնորսը` օվկիանոսից

- Եվ որպես վերջաբան մեր «զրույցին», չեմ կարող չհետաքրքրվել` ինչի՞ վրա եք այժմ աշխատում: Ու ի՞նչ է պատճառում Ձեզ սովորական մարդկային բավարարվածությունը:

- Արդեն 13 տարի է` աշխատում եմ «Մհերի դռան գիրքը» վեպի վրա: Հիմքը մեր «Սասունցի Դավիթ» էպոսն է, օրերս կավարտեմ: Շատ վիճելի, կասկածելի, տանջալի սպասումով պիտի սպասեմ իմ ներսի խաղաղվելուն, երբ խաղաղվեցի, այդ ժամանակ էլ կզգամ, որ գիրքը ստացվել էԺողովրդի 3000 -ամյա պատմությունն է, իսկ ես, ահա 13 տարում պատմեցի ու վերջարդյոք ե՞ս էի նա, ով պիտի նորովի պատմեր էպոսը, արդյոք ե՞ս էիահա, թե որտեղ է թաղված կասկածի աղբյուրը: Դրանից հետո, դե արի ու խոսի մարդկային բավարարվածության մասին, կլինի՞

Հարցազրույցը`  ԺԱՆՆԱ ԿՈՒՅԱՎԱՅԻ


 Հարցազրույցի աղբյուրն` այստեղ

ԲԼՈԳԻ ԱՋԱԿԻՑ

Կարդացեք նաև