Պառավը մնաց անշալ

Նարէ Աթոյան 

Այդ օրը Նանեի հերթն էր: Նա վերցրեց իրեն հասանելիք կաթի բանկաներն ու մոր հետ ճամփա ընկավ:

-         Երկուսն ինձ տո՜ւր,- շշնջաց մայրն ու դստեր ձեռքից երկու`երկուլիտրանոց բանկան դրեց իր պայուսակի մեջ:

-         Չէ՜, մամ, քոնն էլ է ծանր, էդպես չի լինի,- մոր ձեռքի պայուսակի մեջ տարավ Նանեն սառած ձեռքերն, ու փորձեց կաթի բանկաները դուրս հանել:

-         Ա՛յ Նան ջան, թո՜ղ` ասացի, տեղից էլ վեց լիտրը շատ է քեզ համար…

-         Օ՛ֆ, այ մամ… ,-փնթփնթաց աղջիկն ու հնազանդվեց:

Գյուղից դուրս եկան ու բռնեցին քաղաք տանող ճանապարհը, բայց ո՜չ ոտքի ճամփան էր բաց, ո՜չ էլ մեքենայի. ողջ գիշեր ձյուն էր եկել ու ծածկել էր ամբողջ դաշտը, որտեղով էլ անցնում էր գյուղը քաղաքին միացնող միակ ամենակարճ ճանապարհը:

-         Վա՛յ,-գոռաց Նանեն ու մինչ մայրը կշրջվեր տեսնելու, թե աղջիկն ինչու այդպես բղավեց,Նանեն հայտնվեց ձյունածածկ արահետից դուրս` փոսի մեջ:

-         Զգո՛ւյշ, Նանս,- ձայնեց մայրն ու պայուսակները գետնին գցելով` ձեռքերը մեկնեց աղջկան ու նրան հազիվ դուրս քաշեց ձյունածածկ փոսի միջից:

Աղջկա հագուստն ամբողջովին ձյուն էր: Նա փորձեց թափ տալ վրայի ձյունը, բայց չկարողացավ, ձեռքերն արդեն քարացել էին:

-         Թո՜ղ, Նանս, թո՜ղ ես թափ կտամ,- ասաց մայրն ու մի քնքուշ համբույր թողնելով դստեր կարմրած այտին` ձյան բարակ շերտից ազատեց վերարկուն ու տաբատը: Հետո աղջկան իր գիրկն առավ ու մի քանի վայրկյան այդպես կանգնած մնաց` բաց դաշտում`նեղլիկ արահետի վրա:

-         Էլի մրսո՞ւմ ես,- հարցրեց մայրը գորովալից, երբ դստեր գլուխը շրջվեց իր կողմն ու նայեց աչքերի մեջ:

-         Չէ՜, մամ, գնանք,- ասաց Նանեն, մոտեցավ պայուսակներին, որ վերցնի իրենը ու միայն այդ ժամանակ նկատեց, որ իր ձեռքի պայուսակը չկա:

-         Կաթի բանկաներն ո՞ւր են, մա՜մ,- հարցրեց աղջիկն ու ակամայից նայեց շուրջը:

-         Փոսի մեջ մնացին երևի,- ասաց մայրն, ու միանգամից բռնեց դստեր ձեռքը` ենթադրելով, որ աղջիկը կփորձի մտնել փոսն ու այնտեղից հանել բանկաները,- բայց դե դրանք արդեն ջարդված կլինեն: Ու նա աղջկա ձեռքն առանց բաց թողնելու մոտեցավ, գետնից վերցրեց իր պայուսակն ու քայլեց առաջ:

-         Չէ՜, մամ, դրանք չեն ջարդվել, ես գիտեմ,- տեղում կանգնեց աղջիկը,- արի՜ հանենք, հետո գնանք:

-         Հնարավոր չէ՜, Նան ջան,- աղջկա ձեռքից քաշեց մայրն ու առաջ քայլեց,- փոսը կարող է շատ խորը լինել, դեռ լավ պրծանք`դու խորը չգնացիր... եղածը կաթ էր, էլի՜… Մայրը և՜ խոսում էր, և՜ փորձում էր քայլերն արագացնել, որպեսզի հնարավորինս շուտ հեռանան չարաբաստիկ փոսից:

-         Բայց վեց լիտր կաթն էլ փող է, չէ՞,- հուսահատ ու տխուր ձայնով արտաբերեց Նանեն, ու նայեց վեր` մոր հայացքը բռնելու և գոնե այնտեղ իր մեղավորության չափը տեսնելու համար:

-         Դե հիմա… Նան ջան, եղածն անցած է, էլ ոչինչ հնարավոր չէ փոխել,- լավ ճանաչելով սեփական դստեր բնավորությունն ու նրա ներկայիս ծանր ապրումները գիտակցելով` ասաց մայրն ու մեղմ ժպտաց աղջկան,- հիմա արդեն ուշադիր քայլիր իմ հետևից, որ նորից չհայտնվես փոսի մեջ: Ոտքերդ դիր միայն իմ ոտնահետքերի մեջ:

Եվ այսպես զգուշորեն մայր ու աղջիկ հանդարտ քայլերով շարունակեցին ճանապարհը: Մի քանի տեղ մոր ոտքը սայթաքեց, բայց նա մի կերպ պահեց իրեն ու չհայտնվեց արահետին  կիպ գրկող փոսի մեջ, որն ամենուր էր, քանի որ ոտքի ճանապարհը գուցե ծածկված էր նախորդ օրվա ձյան շերտով, բայց այն կարծրացել էր և ոտքի հարվածից չէր փլվում, իսկ արահետից դուրս` ձյունը փափուկ և խորտակող էր, որն էլ անցորդների համար մի նոր չարաբասիկ պատուհաս էր դարձել: Հենց սրա համար էր, որ մայրն ամեն օր քաղաք կաթ վաճառելու գնալիս իր հետ տանում էր երեխաներից մեկն ու մեկին, որպեսզի հետը մարդ լինի, և փոսի մեջ հայտնվելուց հետո գոնե օգնող լինի այնտեղից դուրս գալ:

-         Մա՜մ, այ մա՜մ- ձայնեց Նանեն ու կանգնեց:

-         Ասա՜,աղջիկս,- հազիվ հետ շրջվեց կինն ու նայեց աղջկան:

-         Մամ, քանի՟ հատ հաց էինք առնելու վեց լիտր կաթով,- հարցրեց աղջիկն` անհանգիստ հայացքն ուղղելով մորը:

-         Ոչ մի հատ, Նան ջան,- մի քիչ բարկացած պատասխանեց մայրն ու միանգամից էլ հետ շրջվեց ու շարունակեց ճանապարհը,- լավ կլինի այդ մասին մոռանաս:

-         Մամ, բա հա՟ցը,- խոսքը շարունակեց Նանեն,- բա ո՟նց ենք տուն գնալու առանց հացի:

-         Հաց կառնե՜նք,- կտրուկ ասաց մայրն ու արագացրեց քայլերը,- դու էլ արագ արի՜, թե չէ էսպես որ գնանք ետդարձին կմնանք ճամփին:

-         Բա ինչո՟վ ենք հացն առնելու, այ մա՜մ,- զարմացած հարցրեց Նանեն ու ակամայից արագացրեց քայլերը:

-         Իմ ձեռքին ինչքան կաթ կա, կծախենք ու այդ ամբողջ գումարի էլ հաց կառնենք,- ինքն իր խոսքին կարծես չհավատալով պատասխանեց երիտասարդ կինն ու մի պահ հետ նայեց` տեսնելու, թե աղջիկն ուր է հասել,- դու արագ արի` չմրսես:

Մի քանի րոպե լուռ քայլեցին: Նանեն ուզում էր էլի հարցեր տալ, բայց վախենում էր, թե դրանք մորը դուր չգան ու նա իր վրա կբարկանա ճանապարհի հենց մեջտեղում: Դեռատի աղջնակը, սակայն, ընդամենը մի քանի րոպե զսպեց իր հետաքրքրասիրությունը, ու մի խորը շունչ քաշելով`կրկին համարձակվեց.

-         Մամ, բա տատին ի՞նչ ենք ասելու:

Ամենաանսպասելի պահին ամենից չսպասված հարցը հնչեց սառը օդում ու ցրտաշունչ ձմռան հետ խառնվելով` սղոսկեց մոր ականջներից ներս ու սթափեցրեց նրան: Մանիկի դեմքն այլայլվեց: Նա պայուսակները ցած գցեց գետնին, մոտեցավ Նանեին ու մի ուժգին ապտակ հասցրեց նրա փափուկ ու սառած դեմքին.

-         Քեզ քանի՟ անգամ ասեմ, այդ պառավի անունը չտա՜ս, երբ մենք տնից հեռու ենք ու գործով ենք դուրս եկել:

-         Ես, ախր ես…,- կմկմաց աղջիկն ու հեկեկաց` արցունքները հոսեցին այտերից ցած ու թրջեցին նրա գանգուր վարսերը:

-         Ի՞նչը` ես, ի՞նչը` ես…,- գունատվեց մայրն ու սառնասրտորեն հեռացավ պայուսակների մոտ` աղջկան թողնելով մենակ` արցունքների հետ:

-         Մա՛մ…,- ձայնեց Նանեն ու հազիվ ուժ հավաքեց վազելու, սակայն երկու քայլ էլ չարած` ընկավ գետնին ու սկսեց ավելի ուժգին հեկեկալ:

Մայրը շրջվեց ու տեսնելով ընկած դստերը` շտապով վազեց նրա կողմը:

-         Վե՜ր կաց, Նան, վե՜ր կաց, օրը ճաշ դառավ, հացի ժամը եկավ` մենք դեռ ճամփի կեսն էլ չենք անցել,- հոգատար ձայնով ասաց մայրն ու գետնից բարձրացրեց աղջկան:

-         Մա՛մ… ,- կիսաձայն գոռաց Նանեն ու հեռու վազեց մորից,- տատն ինձ կսպանի, եթե իմանա… եթե իմանա, որ ես, որ ես եմ կաթը թափել…

-         Մի՜ տուր այդ անիծվածի անունը,- բղավեց մայրն իր կոտրված ձայնով,- մի՜ տուր այդ սատանի անունը, չե՞ս հասկանում… մի՜ տուր: Ու նա սկսեց ողբալ իր ճակատագիրը` անարցունք ու լուռ:

-         Մա՛մ, ախր դու լավ գիտես, նա կծեծի, կծեծի ինձ առանց խղճալու,- գոռաց աղջիկը որքան որ այդ պահին ձայն ուներ,- ու դու ոչինչ չես կարող անել, ոչի՜նչ:

-         Ձայնդ կտրի՜ր,- մայրը հասավ աղջկան ու ափով փակեց նրա բերանը,- պառավին ինչ պետք է ես պատասխան կտամ` հացն էլ կառնենք ինչքան որ պետք է:

Ու Մանիկն, ինչքան որ ուժ ուներ քայլեց, քաշելով աղջկա ձեռքից.

-         Հիմա քայլի՜ր առանց խոսելու և մտածելու եղածի մասին,- շպրտեց մայրը հրամայական տոնով ու վերցրեց պայուսակները,- պառավի մասին էլ` մոռացիր:

Մայր ու աղջիկ հաղթահարեցին ձմռան սառնամանիքը` հասան քաղաք, վաճառեցին կաթն ու ամբողջ գումարի միայն հաց առնելով` վերադարձան տուն: Դեռ տան շեմքին պառավը փորձված աղվեսի նման միանգամից նկատեց նրանց դեմքի այլայլվածությունն ու աչքը գցեց հարսի ձեռքի պայուսակներին: Մանիկը շփոթվեց ու ձեռքի հացերը մեկնեց սկեսուրին.

-         Էսօր քիչ հաց ենք բերել,- շտապով ասաց Մանիկը` նախքան սկեսուրը կսկսեր իր հարցաքննությունն ու կիսաձայն կմկմաց,- բռիս մեջ թե ոնց կորցրի ձեռքիս մեջ պահած փողը…

-         Ո՞նց թե ` “կորցրի”,- ձեռքի ափսեն Մանիկի վրա շպրտեց սկեսուրն ու հացի պայուսակն առնելով նրա ձեռքից` հանեց թարմ հացերն ու պահարանում դասավորելով`սկսեց հաշվել ու անիծել հարսին ու թոռանը:

Մանիկը ճանաչելով իր սկեսուրին` սպասում էր, որ նա մի անակնկալ հարված կտա, ու երբ  ասփեն նետվեց իր կողմը` նա հասցրեց գլուխն արագ իջեցնել: Ափսեն ընկավ գետնին ու կոտրվեց:

-         Ըհը, չարը կործանվեց,- Նանեն օգտվելով առիթից փորձեց շտկել դրությունը և վազեց ավել բերելու:

Պառավին հունից հանեց թոռան`մորը պաշտպանելու համար ասված խոսքերն ու նա, հացերը կիսատ թողնելով, հասավ ու բռնեց հարսի ծամերից.

-         Ի՞նչ կերաք, հը՞ն, այ անպատկառ, հըն, ասա՜, ասա՜, այ անամոթ,- ու տեսնելով, որ հարսը ձեռքերով պաշտպանվում է` կատաղեց ու էլ ավելի ուժգին սկսեց հարվածել նրան,- շարֆիս փողին ի՞նչ լափեցիք մեր ու աղջիկ, հը՞ն, թե՞ մտածեցիք` քոռ է պառավը, չի տենա, չի հասկանա…

Ու դեռ խոսքը բերանին` ցած ընկավ գետնին: Մանիկը, որ քաղցից, հոգնածությունից ու ցրտից արդեն ուժասպառ ընկել էր գետնին, ու անգիտակցաբար տնքում ու անիծում էր իր բախտը, հազիվ կարողացավ բարձրացնել գլուխն ու տեսնել կատարվածը.

տան շեմքին փռված էր պառավը` դիմացը կանգնած էր որդին` ձեռքին մի հաստ փայտ ու մեղավոր աչքերով նայում էր մորը: Մի քանի վայրկյան երկուսն էլ անթարթ հայացքով նայեցին մեկմեկու, հետո Մանիկը ջանք գործադրեց ու տեղից հազիվ բարձրանալով` մոտեցավ ու գրկեց որդուն: Որդին դողացող ձեռքից ցած գցեց փայտն ու ինքն էլ, որքան ուժ ուներ փաթաթվեց մորն ու սկսեց մանկան նման արտասվել: Դուռը բացվեց, ներս մտավ Նանեն ու ապշեց` մեկ նայեց գետնին ընկած տատին, մեկ` դալկացած դեմքով մորը, մեկ` դողացող եղբորն ու սկսեց բարձրաձայն հեկեկալ:

-         Էլ ոչ ոք իմ մոր ու քրոջ վրա ձեռք չի բարձրացնի,- արցունքախառն , բայց համարձակ տոնով խոսեց Մանիկի որդին ու Նանեի եղբայրը` տասնհինգամյա Վարուժն ու իր պատանեկան գրկի մեջ առավ նաև քրոջը:

Գետնին ընկած սկեսուրը սկսեց տնքալ ու շարժվել: Մանիկը մաքրեց իր, ապա Նանեի աչքերի արցունքներն ու, տղայի խոսքերից ոգևորված` լուսավոր ժպիտը դեմքին, ավելացրեց.

-         Էս տարի էլ թող պառավը մնա անշալ:

Ռուսերեն թարգմանությունը՝ Սոնա Հովհաննիսյանի: 

Старуха осталась без шали

НареАтоян

В тот день очередь была за Нане. Она взяла выпавшие на ее долю сумки, где лежали банки с молоком, и пустилась в дорогу с матерью.

 -  Дай мне две, - прошептала мать и, взяв двухлитровые банки у дочери, положила себе в сумку.

- Нет, мама, тебя ведь тоже тяжело, так не годиться, -  своими холодными руками Нане полезла в сумку матери и попыталась достать банки с молоком.

- Ах, Нан джан, сказала же оставь, и так шесть литров много для тебя…

Эй, мама …, - заворчала дочь и покорилась.

Они вышли из деревни и направились в сторону города, но не было дороги не для пешеходов, не для машин. Всю ночь шел снег, и покрыл все поле, где и проходила самая короткая дорога, ведущая из деревни в город.

- Ой, - закричала Нане, и пока мать поворачивалась, чтобы понять причину такого крика дочери, Нане оказалась в яме, за пределами снежной аллеи.

- Осторожно Нана моя, - откликнулась мать и, поставив сумки на землю,  протянула руку дочери и еле вытянула ее из снежной ямы.

Девушка была вся в снегу. Она попыталась стряхнуть с себя снег, но не получилось, руки у нее уже окоченели.

- Оставь Нана моя, дай я, - сказала мать, и нежно поцеловав красную щечку дочери, стряхнула тонкий покров снега с пальто и брюк. Затем взяла дочь в свои объятия и несколько секунд застыла так в открытом поле на узенькой аллее.

- Тебя еще холодно, - заботливо спросила мать, когда взгляд  дочери повернулся к ней, и она посмотрела прямо ей в глаза.

- Нет, мама, давай пойдем, - сказала Нане, и когда подошла к сумкам, чтобы взять свою, заметила, что ее сумки пропали.

- Где же мои сумки с банками молока, мама, - спросила дочь и ненароком посмотрела вокруг.

- Наверное, остались в яме, - сказала мать и сразу схватила дочь за руку, предположив, что она попытается спуститься в яму за банками, - но они же, наверное, уже разбиты. И она, не отпуская руку дочери, подошла, взяла свою сумку и зашагала вперед.

- Нет, мама, они не разбились, я знаю, - остановилась дочка, - давай вытащим их, потом пойдем.

- Невозможно Нана джан, - мать потянула руку дочери и зашагала вперед, - яма могла быть очень глубокой, еще хорошо отделались, что тебя глубже не занесло… это же всего лишь молоко …, говорила мать и пыталась ускорить шаги, чтобы как можно скорее отдалиться от зловещей ямы. 

- Но целых шесть литров молока - это же деньги, - отчаявшимся и грустным голосом произнесла Нане, и  посмотрела наверх, чтобы уловить взгляд матери и хотя бы там разглядеть степень своей вины.

- Ну, теперь… Нан джан, что было, то было, сейчас поздно что-то менять, - сказала мать и ласково улыбнулась, отлично зная характер своей дочери и осознавая ее нынешние переживания, - сейчас внимательно следуй за мной, чтобы снова не оказаться в яме. Ступай только по моим следам.

Так мать и дочь крайне осторожно продолжали свой путь. В нескольких местах мать поскользнулась, но смогла сдержаться и не оказаться в тесно сплоченной с тропинкой яме, а такие ямы встречались на каждом шагу. И хотя дорога для пешехода может, и была покрыта слоем вчерашнего снега, но уже затвердела и не разваливалась от удара ноги, а снег за пределами аллеи был мягким и зыбучим, что и стало новым зловещим проклятием для путников. Это же и стало поводом того, что каждый день, отправляясь продавать молоко в городе, мать брала кого-то из детей, чтобы было кому помочь, на случай если она упадет в снежную яму.

- Мам, мам, - окликнула Нане и остановилась.

- Что такое, дочка, - женщина с трудом повернулась и посмотрела на дочь.

- Мама, сколько хлеба мы должны были купить за шесть литров молока? - спросила дочь, беспокойно взглянув на мать.

-Нисколько, Нане джан, - немного рассерженно ответила мать и сразу повернулась спиной и продолжила путь, - будет лучше, если ты забудешь об этом.

- Мама, а хлеб, - продолжила Нане, - как же мы домой вернемся без хлеба?

- Хлеб мы купим, - резко сказала мать и ускорила шаги, - ты тоже поторопись, а то если будем идти такими темпами, на обратном пути останемся на дороге.

 -Но мама,  на что мы купим хлеб? - удивленно спросила Нане и ненароком ускорила шаги.

- Продадим молоко, что осталось у меня и на всю суму купим хлеб, - словно сама не доверяя своим словам, сказала молодая женщина и посмотрела назад, проверяя, где дочь, - ты поторопись, чтобы не простудиться.

Несколько минут они шли молча. Нане хотелось задать пару вопросов, но она боялась, что это не понравится матери и она рассердится на нее на полпути. Но юной девице удалось лишь на пару минут сдержать свое любопытство, и глубоко вздохнув, она снова осмелилась спросить:

- Мам, а что мы скажем бабушке?

В холодном воздухе в самый неожиданный момент прозвучал самый нежданный вопрос и, сплетаясь  с суровой зимой, как будто проскользнув прямо внутрь ушей матери, отрезвил ее.  Маник растерялась.  Она бросила сумки на землю, подошла к Нане и оставила хорошую пощечину на ее мягкой и замершей щеке:

- Сколько раз тебе повторять, не упоминай об этой старухе, когда мы вдали от дома и вышли по делам?

Я, ведь я…, - заикнулась девушка и заплакала, щека залилась слезами и намочила ее кудрявые волосы.

- Что я, что я…,- побледнела мать и хладнокровно отошла к сумкам, оставив дочь одну в слезах.

- Мама… - отозвалась Нане и ели нашла в себе силы бежать, но, не пройдя и двух шагов, упала на землю и заплакала сильнее. 

Мать обернулась  и, увидев дочку на земле, поспешила в ее сторону.

-  Вставай Нане, вставай, уже поздно, обеденное время, а мы еще и половины пути не прошли, - заботливым голосом сказала мать и подняла дочку с земли.

- Мама…, - вполголоса закричала Нане и убежала прочь от матери, - бабушка меня убьет, если узнает…, если узнает, что я, что я разлила молоко…

- Не произноси имени этой проклятой старухи, - закричала мать разбитым голосом, - не произноси имени этой сатаны, ты что не понимаешь, … не произноси! И она начала оплакивать свою судьбу безмолвно и без слез.

- Мама, ты же отлично знаешь, она побьет меня, побьет без всякого сожаления, - закричала дочь, сколько хватила сил, - ты не можешь ничего сделать, ничего!

- Молчи! – мать потянулась к дочери  и рукой прикрыла  ей рот, - я сама скажу старухе все что понадобиться, а хлеб купим сколько нужно.

И Маник зашагала так быстро, как смогла, одновременно тянув дочь за руку.

- А теперь шагай молча, и не думай о том, что случилось, - повелительным тоном сказала мать и взяла сумки, - о старухе же забудь.

Мать и дочь преодолели зимний мороз, дошли до города, продали молоко и, на все суму купив один лишь хлеб, вернулись домой. Уже у порога дома, хитрая как леса, старуха заметила их смятение и сразу посмотрела на сумки невестки. Маник растерялась и протянула хлеб свекрови:

-  Сегодня мало хлеба принесли, - торопливо сказала Маник, еще до того как свекровь начнет свой допрос, и вполголоса замолвила, - кажется я потеряла деньги, что держала в руке…

-Что значит “потеряла”, - свекровь бросила тарелку, державшую в руках на Маник, и, забрав сумки хлеба, вынула свежие хлеба и, раскладывая в шкафу, начала насчитывать  и проклинать невестку и внучку.

Маник отлично зная характер своей свекрови, ждала от нее не предсказуемого удара, и когда тарелка полетела в ее сторону, она успела опустить голову. Тарелка упала на пол и разбилась.

- Вот и зло разрушилось, - пользуясь случаем, Нане попыталась исправить положение и побежала за веником.

Эти слова, которые были сказаны внучкой в защиту матери, вывели из себя старуху, и, прекратив допрос, она набросилась на невестку и схватила ее за волосы:

- Что вы ели, а!!! ай вы неблагодарные, хм, говори! говори бесстыдная! – и, видя, что невестка защищается руками, разозлилась, и начала бить сильнее, - что вы мать и дочь наелись на деньги моей шали? Или подумали - старуха слепа, не увидит, не поймет…

И не успела она закончить предложение, как рухнула на пол. Маник от голода, усталости и холода вся обессиленная лежала на полу, и неосознанно вздыхала и проклинала свою учесть, ели смогла поднять голову и увидеть произошедшее:

Старуха лежала у порога дома, а напротив, с толстой палкой в руке, стоял сын и виноватыми глазами глядел на мать. Пару секунд они оба не моргая, смотрели друг на друга, затем Маник стараясь из-за всех сил с трудом поднялась и, подойдя к сыну, обняла его. Сын бросил палку с дрожащей руки и тоже, что были силы, обнял мать и начал плакать как дитя. Дверь открылась, вошла Нане и изумленно посмотрела сперва на бабушку, лежащую на полу, потом на побледневшую мать, затем на дрожащего брата и начала громко плакать.

- Больше никто не поднимет руки на мою маму и сестру, - весь в слезах, но с уверенным тоном заговорил пятнадцатилетний Варужан, сын Маник и брат Нане, и, раскрыв свои юношеские руки, обнял и сестру.

Лежащая на полу свекровь начала вздыхать и шевелиться. Маник вытерла сперва свои слезы, затем слезы на глазах Нане, и, бодрясь от слов сына,   со светлой улыбкой на лице, добавила:

- В этом году пусть старуха останется без шали.

Перевел - Сона Оганнесян

На армянском

ՇՈՇԿԱ ՎԱՆՔ, ԱՐՑԱԽ

   Շոշկա վանքը գտնվում է Խաչմաչ գյուղից հյուսիս – արևելք, լեռնային բարձունքի վրա: Մուտքը արևմտյան կողմից է: Կառուցվել է XII - XIIIդդ.: Ունի միանավ դահլիճի հորինվածք (չափերը` 9,18 x 6,25 մ):

Սբ. Ստեփանոս եկեղեցին, համաձայն արձանագրության, կառուցել են Ուսեփ և Գևորգ վարպետները 1651թ.-ին:

   Վերանորոգման ընթացքում այն ձևափոխվել է: Հատակագծում անհամաչափ է: Ինչպես երևում է պատերից, եկեղեցին նախկինում էլ ենթարկվել է նորոգումների: Եկեղեցին ունի խաչաքանդակներով զարդարված խորանային բեմ, երեք պատուհան, գավթի հետ միացնող դուռ՝ արևմտյան մասում:

   Դա միանավ բազիլիկ է` կառուցված տեղական քարից: Հնում եկեղեցում պահվել են երկու ձեռագիր սաղմոսների ժողովածու և Ավետարան՝ մագաղաթի վրա: Տեղանքի մանրամասն ուսումնասիրություններից պարզվել է, որ այստեղ դեռ վաղ միջնադարում եղել է քրիստոնեական կառույց:
   Վանքը հիմնահատակ ավիրվել է թուրք հրոսակախմբերի ձեռքով: Ներկայիս եկեղեցին վերակառուցվել է XVIIդ.-ում, այնուհետև հիմնովին վերանորոգվել 1999թ.-ին, որի ընթացքում թույլ են տրվել հուշարձանի նախնական տեսքը աղճատող ձևափոխություններ: 

   Պատերի շարվածքում օգտագործված են հին կառույցների քարերը:
Շրջապատում նկատվում են ավերված շենքերի հետքեր` հավանաբար գավթի, տնտեսական և բնակելի կառուցվածքների, որոնք այժմ չեն պահպանվում:
Ըստ տեղում կատարված ուսումնասիրությունների, նախկին եկեղեցին տարածաշրջանի գլխավոր սրբավայրերից է եղել, որը վերանորոգվելով ներկայումս հանդիսանում է Արցախ երկրամասի ուշագրավ հուշարձաններից մեկը:

   Շոշկա վանքից բացվում է մի հրաշալի տեսարան Վարանդա և Ամարաս գետահովիտների վրա: Ինչպես նաև վանքի տարածքից երևում է Շուշի քաղաքը: Վանքի բարձր դիրքի շնորհիվ, այն կարելի է նկատել շատ մեծ հեռավորությունից:

Ուսանելի հեքիաթներ Սաադիի "Գոլեսթան" և "Բուսթան" երկերից

Սաադի

Հեքիաթ Ա

Թագավորն իր հավատարիմ ծառաներից մեկի հետ դուրս է գալիս ծովով ճամփորդելու: Նրա այլազգի ծառան, որը կյանքում ծով չէր տեսել և նովով մեկնելու հնարավորություն չէր ունեցել, սկսեց տրտնջալ, վախից դողալ և լաց լինել: Փաղաքշանքներն ու հորդորները չօգնեցին, իսկ թագավորի տրամադրությունն ընկավ: Նրան հանգստացնելու ոչ մի ելք չգտնվեց: Նավում մի իմաստուն մարդ կար, որը թագավորից իրավունք խնդրեց լռեցնելու նրան: Թագավորն ասաց. “Սաստիր նրան, ինչպես կարող ես”: Իմաստունի առաջարկով ծառային ծովը նետեցին: Երբ նա ուժասպառ եղավ, մազերից բռնեցին ու մոտեցրին նավին: Ապա հանեցին տախտակամած: Խաղաղված ծառան նստեց մի անկյունում ու պապանձվեց: Դրանից ապշած թագավորը հարցրեց. “Ինչ իմաստ կար այս գործում”: Իմաստունը պատասխանեց. “նախեղդվելու վտանգը չէր զգացել, որպեսզի նավի հանգիստը գիտակցեր”:

Բարօրության արժեքը նա կհասկանա, ով փորձանքի մեջ կընկնի:

Դրախտի հուրի-փերիներին քավարանը դժոխք կթվա,

Դժոխայիններին, սակայն` դրախտ է կարծես:

Հեքիաթ Ե

Պատմում են, թե մի բռնակալ գյուղացուց ցախը գնում էր էժան և վաճառում էր քաղաքացուն` թանկ: Մի իմաստուն նկատում է ու ասում.

Գուցե իճ է, որ խայթում է սրան- նրան,

Կամ էլ սև բու, որ կրծում է ծառ ու գերան:

Իշխանավորը լսում է, նեղսրտում ու ներքուստ զայրանում` կուլ տալով վիրավորանքը: Սակայն դա նրա վրա էժան չի նստում: Մի օր նրա տունը հայտնվում է բոցերի մեջ: Նրա փափուկ անկողինը վերածվում է տաք մոխրի: Այդ պահին իմաստունը պատահաբար անցնում է հրդեհվող տան մոտով: Տեսնում է բռնակալին` քթի տակ մրմնջալով.

Էս ահեղ բոցը որտեղից փչեց…

Գյուղացին էր,- ասաց,- հառաչեց:

Հեքիաթ Լ

Մի գիտնական- աստվածաբան մի դուստր ուներ` չափազանց գեշ ու պառաված: Ու թև նա մեծ օժիտ ուներ, բայց ոչ ոք չեր ցանկանում նրա հետ ամուսնանալ: Ստիպված նրան տալիս են մի կույր տղամարդու: Տարիներ անց, հեռավոր Սարանդիբ քաղաքից մի հրաշագործ հեքիմ է հայտնվում, որը կույրերի էլ է բուժում: Այդ մասին գիտնականին հայտնում են: Նա ասում է. «եթե նա փեսայիս աչքերը բուժի, վերջինս իմ դստրիկից կբաժանվի: Չէ որ գեշ կինը միայն կույրերին է սազական»:

Հեքիաթ Ձ

Ոմն աստղագետ տուն վերադարձավ սովորականից շուտ: Կնոջը տեսավ իրեն անծանոթ տղամարդու հետ տաք-տաք զրուցելիս: Զայրացավ, հայհոյեց ու տունը խառնվեց իրար: Պատահարին իրազեկ իմաստունը նկատեց.

-         Ինչ իմանաս աստղերի բանը,

-         Թե չգիտես ով կա քո տանը: